Өсімдіктер мен жануарлар әлемін мониторингілеу ^{GRI 304-2}

Флора мониторингінің кезекті кезеңі 2019 жылдың мамыр айында жүргізілді, сонымен бірге топырақ пен өсімдіктердің құрамында хлоридтер, нитраттар, сульфаттар, күкірт және мұнай өнімдері бар немесе жоқ болуын анықтау үшін зертханалық талдаулар қатар жүргізілді.

Мониторингтік алаңдардың флорасы 31 тұқымдастықтан және 113 тектен тұратын жоғары өсімдіктердің 171 түрімен ұсынылған, бұл ҚМГКК СҚА бүкіл аумағында тіркелген флораның 47%-ын құрайды. Ең көп таралған тұқымдастар: Asteraceae, Poaceae, Brassicaceae, Fabaceae. Сол тұқымдастарда ең көп тұқым саны байқалды. Түрлердің тіршілік формаларын талдау көпжылдық шөптер басым екенін көрсетті-100 түрі (58,5%). Түрлердің ылғалдану жағдайына сұранысына қарай ксеромезофиттер мен мезоксерофиттер 100 түрден (58,5%) басым, мезофиттік топтың 39 түрі (22,8%) бар, алайда, пайда болу жиілігі мен таралу кеңдігі бойынша ксерофиттік — 32 түр (18,7%) басым топ болып табылады. Мониторингтік алаңдар флора түрлерін олардың экологиялық орайласуына қарай бөлу мынадай: шалғынды-далалы — 64 түр (37,4%) және далалы — 55 түр (32,2%) басым. Шөлді дала түрлері айтарлықтай үлесті — 29 (17%) және шалғынды түрі — 23 (13,4%) алады.

Зерттеу аумағында Қазақстан Республикасының «Қызыл кітабына» және құрып кету қаупі төнген түрлер тізбесіне енгізілген 5 түрі тіркелген: Андржевский қалампыры (Dianthus andrzejowski), Шренк қызғалдағы (Tulipa shrenkii), биберштейн қызғалдағы (Tulipa biebersteiniana), көктемгі Адонис (Adonis vernalis), Фишердің құс өсірушісі (Ornithogalum fischeranum). Эндемикалық түрлердің ішінен қысқа құйрықты Астрагалус (Astragalus brachylobus) кездеседі.

Қарашығанақ кен орны аумағының көп бөлігін фонмен салыстырғанда әртүрлі дәрежеде өзінің экологиялық-ресурстық әлеуетін және биологиялық әртүрлілігін жоғалтқан өсімдіктердің антропогендік модификациялары алып жатыр. Ең көп бұзылған қауымдастықтар кен орнының инфрақұрылымдық нысандарының радиусында және жолдардың шетінде кездеседі. Қауымдастықтардың антропогендік модификациялары жусан түрлерінің (Artemisia austriaca, A. lerchiana) айтарлықтай көптігімен, сондай-ақ қалталы және құмды бұғылар (Ceratocarpus utriculosus, Allisum desertorum, Tanacetum millifolium) сияқты арамшөп түрлерінің қатысуымен диагноз қойылады. Зерттелетін аумақтың көп бөлігінде өсімдіктерге кері әсер ету өсімдіктерді таптау, көліктерді өткізу, құрылыс және басқа жұмыстар кезінде механикалық зақымданудан көрінеді. Уақыт өте келе, байқалған учаскелердің көпшілігінде, тыңайған жерлерде зақымдалған өсімдіктердің біртіндеп қалпына келуі байқалады.

Жалпы, Қарашығанақ кен орнындағы өсімдік жамылғысының жағдайын қанағаттанарлық деп айтуға болады. 2019 жылғы жер жамылғысының мониторингі деректері бойынша, КПО-ның өндірістік қызметіне байланысты ластаушы заттардың атмосфераға шығарындыларының теріс әсері анықталған жоқ.

ҚМГКК аумағының фауналық кешені батыс дала зоогеографиялық учаскесіне жатады және айқын дала сипатына ие.

Әдеби дереккөздерге сүйенсек, ҚМГКК аумағында жануарлардың ықтимал әртүрлілігі жерүсті омыртқалыларының 122 түрін құрайды, оның ішінде қосмекенділер — 8, бауырымен жорғалаушылар — 13, сүтқоректілер — 56 және құстардың — 200-ден астам түрі бар.

Биоалуантүрлілікті сақтау бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес Қарашығанақ кен орнындағы фауна мониторингінің кезекті кезеңі 2021 жылдың көктемгі және күзгі кезеңдерінде жүргізілді. Қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылар санының деңгейі белсенділіктің маусымдық өзгерістерін ескере отырып, тұрақты деңгейде қалып отыр, түрлер құрамының өзгеруі байқалмады.

Құстарды санау мәліметтерін салыстыру құстардың түрлік құрамы мен олардың ұқсас биотоптарда таралу тығыздығы жылдың сәйкес маусымдарында айтарлықтай ерекшеленбейтінін көрсетті. Сүтқоректілердің түрлік құрамындағы елеулі өзгерістер, фауналар қауымдастығын құрайтын түрлердің көптігі мен арақатынасы анықталмады.

Қарастырылып отырған аудандағы жануарлар дүниесінің қазіргі жағдайы қанағаттанарлық деп бағаланады (зооценоздың трофикалық топтарының арақатынасының өзгеруі зоофагтардың немесе сапрофагтардың 5%-ға азаюынан көрінеді; антропогендік әсер төменгі деңгейде тіркелген). экожүйенің тұрақтылығы).

Құрлық омыртқалылар фаунасы өкілдерінің көптігі мен алуан түрлілігінің деңгейін талдау ҚМГКК өндірістік нысанының фауналық кешенге айтарлықтай жағымсыз әсерін анықтаған жоқ. Өндіріс нысандарына тікелей жақын орналасқан аумақты қоспағанда, ҚМГКҚ ағымдағы пайдалану кезеңінде қалыпты жұмыс жағдайындағы экономикалық қызмет (ластаушы заттардың шығарындылары) қарастырылып отырған аймақта тұратын жануарлар популяциясына елеусіз әсер етеді. Өндіріс орындарының қызметі жануарлардың көпшілігін алаңдататын фактор болып табылады. Сонымен қатар, нысандардың аумақтары да жансыз емес. Кен орнында көмірсутектерді өндірумен байланысты өндіріс үлкен аумаққа таралған нүктелік және сызықтық объектілерден тұрады, олардың арасында фаунаның мекендеуіне қолайлы аралдар сақталады.

Қазіргі уақытта ҚМГКК аумағында және оған іргелес жерлерде сақталған белгілерге ұқсас бірқатар белгілерге жағдай жасалған: мал жаю, шөп шабу және аң аулау жоқ, көлік қозғалысы реттеледі, адамдардың тұрақты тұруы үшін елді мекендер жоқ. Ведомстволық қорғауда әртүрлі биотоптарды қамтитын айтарлықтай аумақ бар.

Ихтиофаунаға мониторинг алғаш рет 2018 жылы жүргізілді.

Гидробиологиялық зерттеулерге сәйкес, зерттелген аймақтағы ихтиофаунаның түрлік байлығы 3 отрядқа жататын үш тұқымдастың 10-ға жуық балық түрін құрайды. Мөңке, орта және алабұға сияқты түрлер ең жиі кездеседі. Тіркелген барлық түрлер Қазақстанның ішкі су тоғандарында кең таралған (Қазақстан балығы, 1987-89 жж).

Балық популяцияларының биологиялық көрсеткіштері мен құрылымын талдау жанама түрде олардың жағдайы қанағаттанарлық деңгейде екенін көрсетеді.

Этномофаунаға мониторинг алғаш рет 2020 жылы жүргізілді.

Жүргізілген энтомологиялық зерттеулер барысында ҚМГКК-нің 20 мониторингтік алаңдарында 2 классқа, 14 отрядқа, 103 тұқымдасқа және 290 туыстасқа жататын жәндіктер мен өрмекшітәрізділердің 349 түрі немесе кіші түрлері анықталды.

Этномофаунаның түрлік әртүрлілігі төмендегі сызбада берілген.

ҚМГКК аумағында Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген жәндіктердің үш түрі табылды (2006 ж.).

Әміршіл-инелік (Anax imperator Leach)	Қысқа қанатты Боливария (Bolivaria brachyptera Pall.)	Далалық сколия (Scolia hirta)

«Қазақстанның қызыл кітабына» кірмейтін бір түр-желкенді көбелегі Iphiclides podalirius L., саны қысқарып жатқан түр ретінде сипатталады.